Şiirini Yitiren Kentler

Maviköşe (İki)

ŞİİRİNİ YİTİREN KENTLER

Yücel Çağlar

ormanlarindelisi@gmail.com

“- Hangisiymiş o?”

diye soruyorsanız şaşarım doğrusu; yitirmeyeni neredeyse hiç yok çünkü. Peki;

“- Bir kentin şiirini yitirmesi ne demek?”

diyorsanız eğer, şöyle bir yanıt verebilirim:

Şiirini yitirmesi, bir kentin anlamını yitirmesi demektir!

Yanlış anlaşılmasın; yakındığım kentin “kimliğinin” değil, anlamını yitirmesinden söz ediyorum… Bence bir kent “kimliğini” yitirmez, ancak, dönüştürebilir; açıktır ki, ikisi farklı süreçlerdir. Örneğin Ankara’nın “kimliğini” yitirdiğini ama anlamını yitirdiğini söyleyemeyiz.  Kentin “kimliğinin” değişmesinde temel belirleyici süreç yapılaşma ve yaşama biçimidir. Açıktır ki, karşı durulmadığında bu süreç uzun dönemde kentin anlamını yitirmesine de yol açabilir. Bu, hem gerçekleştirilmesi hem de karşı durulması göreceli olarak daha kolay bir süreçtir. Ancak, kentin anlamını yitirmesi öyle mi; kentin anlamını yitirmesi kültürel, duyumsal bir süreçtir; geri dönülmesi ise olanaksızdır. Üstelik söz konusu olan yalnızca benim ya da sizin yahut onların yüklediği anlamların yitirilmesi değildir; o da var kuşkusuz ama ben kentin artık ortaklaşmış anlamının yitirilmesinin göreceli olarak daha çok önemsenmesi gerektiğini düşünüyorum. O anlamı yalnızca ben, siz ya da onlar üretmiyoruz; “doğal” süreçler ve ortamlar ile varlıklar, toplumsal ve kültürel değişme ve gelişmeler onlarca, yüzlerce yılda etkileşim içinde birlikte oluşturuyor çünkü. Sözgelimi; çoğu yurttaşımız Zonguldak’ı “İşçi Kenti Zonguldak”, Bursa’yı “Yeşil Bursa”, İzmir’i “Güzel İzmir”, Ankara’yı “Memur Şehri”, İstanbul’u “Yedi Tepeli Şehir” vb olarak anardı; peki, şimdi öyle mi?

“Yangından mal kaçırıyorlar” sanki…

Orta ve daha üst yaşlardaki yurttaşlarımız bu bağlamda öne süreceklerimi göreceli olarak çok daha kolay kavrayacaktır. Ancak, böyle bir çabaya girebilecek genç kuşakların ise işi gerçekten de çok zor; özel, yanı sıra, çok zorlu bir çabaya girmeleri gerekecek çünkü. Sözgelimi kentsel yerleşmeler özellikle de AKP’li belediyelerce akıl almaz biçimde sıkça, yanı sıra, hızlıca değiştirilip dönüştürülüyor. Öyle ki, ne yargı kararları ne bilimsel uyarılar ne de toplumsal hoşnutsuzluklar, tepkiler onları bu yönelimlerinden vazgeçirebiliyor. Bu nedenle, özellikle yirmili, dahası otuzlu yaşlardaki yurttaşlarımızın çoğunluğu doğup büyüdükleri kentinin “dününü” bilmiyor; gerektiğince ve yeterince anlatılmadığından dolayı da sahiplenme gereksinmesi duymuyor.

Öte yandan; “… sanki” dediğime bakmayın siz; evet, deyimin tam anlamıyla “yangından mal kaçırıyorlar.”; kimbilir belki de şöyle düşünüyorlardır:

“- Ne olur ne olmaz; su akarken testimizi dolduralım !”

Ne dolmaz testileri varmış…

Ne yapmak istediklerini anlayan var mı?

Bence yok; ne kamuya soruyor ve bilgi veriyor, ne kamuya açık süreçlerde tartışıyorlar çünkü. Ancak, haksızlık da etmemeliyim: Kimilerini çok yakından bilgilendiriyorlar; kimbilir “belki” kimi kararları da birlikte oluşturuyorlar… İlgili hukuksal düzenlemelerin gereğini yerine getirmek amacıyla “planlar” hazırlıyor; gerek duyduklarında bu “planlarda” köklü değişiklikler de yapıyorlar ancak temelde “projelerle” çalışıyorlar; kimler tarafından, neden, nasıl hazırlandığı bilinmeyen projelerle…

Öte yandan, örneğin;

• 1981 yılında çıkarılan 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nda yapılan 22 değişikliğin 13’ü;
• 1985 yılında çıkarılan 3194 sayılı İmar Kanunu’nda yapılan toplam 24 değişikliğin 16’sı;
• 2004 yılında çıkarılan 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu’nda yapılan 16 kez değişikliğin tümü;
• 2006 yılında çıkarılan 5393 sayılı Belediye Kanunu’nda yapılan toplam 22 kez değişikliğin de yine tümü

2002-2016 döneminde gerçekleştirilmiş; bu düzenlemelerin çoğu Anayasa Mahkemesi tarafından ya iptal edilmiş ya da yürürlüğü durulmuştur. Son seçimlerde il belediye başkanlıkların siyasal partilere dağılımı bu düzenlemeler ışığında değerlendirildiğinde çok daha anlamlı sonuçlara ulaşılacağını düşünüyorum; bilmem, yanılıyor muyum? Ancak, tüm önemine karşın bu bir yana; söz konusu yasal düzenlemelerle kentlerin “kimliklerinin” ne yönde değiştirilmesinin hedeflendiği; bu sürecin yurttaşların yaşadıkları kentlere yükledikleri anlamı nasıl etkilediğini bir bilen, sorgulayan, daha da önemlisi “dert edinen” var mı?

Ankara, Ankara…

Sözleri Halil Bediî Yönetken’in, bestesi Aka Gündüz’ün “Ankara Marşı”nı anımsıyorum:

“Ankara, Ankara güzel Ankara / Seni görmek ister her bahtı kara. / Senden yardım umar her düşen dara / Yetersin onlara güzel Ankara. …” Yanı sıra, güftesi ve bestesi Gündoğdu Duran’ın ünlü “Ankara Rüzgârı” şarkısını yahut Ceyhun Atuf Kansu’nun “Ankara Kalesi” ile Şükrü Erbaş’ın “Kıravatlı bozkırım” dizesiyle başlayan “Ankara” başlıklı şiirlerini… Çok merak ediyorum: Şimdilerde “gençten” yurttaşlarımız, biliyorlarsa eğer, bu dizeleri nasıl anlamlandırabiliyor; daha doğru bir söyleyişle, anlamlandırabiliyor mu acaba? Çok olmadığını düşünüyorum. Artık öyle bir Ankara’da yaşıyoruz ki; Ankara’yı anlamlandıran; deyiş yerindeyse “Ankara’yı Ankara yapan” hemen hemen hiçbir şey kalmadı; yirmi yıl içinde Ankara’yı Ankara yapan tüm anlamları tükettiler; hem de göz göre göre… Gerek var mı, bilmiyorum ancak yine de yalnızca son birkaç yılda yapılanlara ilişkin kimi örnekler vereceğim:

• Kızılay’ın başına gelenleri anımsayalım; henüz bir yıl bile olmadı: 1929 yılından bu yana belleğimize kazınmış olan “Kızılay Meydanı”, deyim yerindeyse, bir gecede “15 Temmuz Kızılay Demokrasi Meydanı” (!) olarak değiştirilebilmiş; adı değiştirilmeyen neredeyse hiçbir sokak, cadde, meydan kalmamış; Güvenpark vb kimi tarihsel önem sahip meydan ve parklar güvenlik görevlileri ile taşıtlarının bekleme yerlerine dönüştürülebilmiştir:
• Çoğu bakanlık, genel müdürlük Cumhuriyet’in kuruluş yıllarındaki coşkuyu bugünlere taşıyan yapılarını terk ederek kentin Batı çıkışına yığılan gerçekten de “ucube” yapılara taşınmış; Bakanlıklar semti “Bakanlıklar” olmaktan çıkarılmıştır;
• 2013 yılında başka hiç yer kalmamışçasına Ulus’taki tarihi yapılar ile çevrelerinin tam ortasında, üstelik de tarihsel yapıları da dönüştürülerek Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi kurulabilmiştir;
• 1944 yılında yürürlüğe konulan Memur Mesken Yasası uyarınca gerçekleştirilen; önceleri “Milli Mimari”, sonra da “II. Ulusal Mimarlık Akımı’ olarak anılan yönelimin ürünlerinden birisi olarak değerlendirilen Saraçoğlu Mahallesi şimdilerde yıkıntı olarak bırakılabilmiş, sokağı da güvenlik görevlilerinin sığınağı yapılabilmiştir;
• Artık, deyim yerindeyse “kuşa döndürülmüş” Atatürk Orman Çiftliği, Mustafa Kemal’in vasiyetine karşın İ. Melih Gökçek’in oyun ve eğlence bahçesine dönüştürülebilmiştir;
• Başta yirmiyi aşkın meşe ile dört akçaağaç türü olmak üzere binlerce ağaç ve ağaççık türünün doğal olarak yetişebildiği yurdumuzda park ve bahçeler ile yok kenarları yabancı türler, yanı sıra, yabancı kültür simgeleriyle bezenebilmiştir;
• Sanki (!) Mustafa Kemal’in anıt mezarına öykünürcesine, Ankara’nın yüksek tepelerinden birisi olan Beştepe’deki araziye, “sit düzeyi” de düşürülerek kaçak bir “külliye” yerleştirilebilmiştir;
• Başta TOKİ olmak üzere büyük yapı yapım kuruluşları, kentin her nasılsa bugünlere kalabilmiş toplumsal ve kültürel gelenekleriyle bağdaştırılamayacak yapılarla doldurulabilmiş; garip biçimli ve süslemeli ama yüksek bedelli çok katlı yapılarla oluşturulan “marinalı” uydu kentler kurulabilmiştir;
• Kentin girişlerine gerçekten de hangi kültürden esinlenerek hazırlandığı anlaşılamayan “kapılar”, kavşaklara çoğu zaman ayarsız “kol saatleri”; suyu kıt kentin birçok yerine, deyimin tam anlamıyla “ayranı yok içmeye…” denebilecek yapay şelaler yerleştirilebilmiştir;
• Bir zamanlar Ankara’nın ölümcül “çevre” sorunlarından sayılan hava kirliliği, niteliksiz ama bedava kömür dağıtımı, yetersiz denetim vb. sorumsuzluklar nedeniyle özellikle kış aylarında, yine solunamaz boyutlara ulaştırılabilmiştir;

Ankara’da yaşıyorsanız eğer, siz başka ne örnekler verebilirsiniz, kimbilir…

Sözgelimi, Ankara’nın şiir yazılabilecek neyi kaldı?

Bana sorarsanız; hiçbir şeyi!

• Bestesi ve güftesi Gündoğdu Duran’ın ünlü “Ankara Rüzgârı” şarkısı bile artık seslendirilmez;
• Ankara’lı ozanlar bile Ankara odaklı şiirler söylemez;
• Akasyalı – “Cumhuriyet Ağacı” mı deseydim acaba?- sokaklar akasya akasya kokmaz;
• Ceyhun Atuf Kansu’nun “Bağımsızlık Gülü”nü açtıracak bağımsızlıkçı düşler görülmez;
• Çoğu Ankaralı, sözgelimi; “Ankara Keçisini”, “Ankara Kedisini”, “Ankara Tavşanını”, “Ankara Çiğdemini”, “Ankara’nın Bağlarını”, Gölbaşı’nın “yanardöner çiçeğini”, “Beypazarı’nın gevenini”, doğal olarak yalnızca Ankara’da yetişebilen 400 dolayında bitki türü vb. hemşerilerini tanımaz, bilmez;
• Görkemli bozkır görüntüleri, güneş doğuş ve batışları görünemez; “kırkikindi yağmurları” yağmaz

olmuş; güzelim türküleri “Ankaralı” önadıyla ünlenmeye çalışan şarkıcılara teslim edilmiş; ülkemizin köklü spor kulüplerinden Makina Kimya Endüstrisi Ankaragücü Spor Kulübü bile çökertilebilmiştir.

Sonradan Ankaralı olmuş ben bile bu gelişmeleri dert edinebiliyorsam, Ankara, gerçekten de Ankara olmaktan çıkmıştır artık!

***

Kentlerimizde yapılıp edilenlerle, yanı sıra, yapılmayıp edilmeyenlerle bir başka anlam alanımızın da göz göre göre yok edildiğini gözlemliyor; üzülüyorum. Kentlerimize kazandırılmaya çalışılan yeni “kimlikleri” Cumhuriyetimizin bağımsızlıkçı değerleriyle bağdaştıramıyorum çünkü. Ancak, “tek ağaca odaklanmaktan ormanı” ya da “ormana bakmaktan tek ağacı” göremeyenlere ise “fena halde” öfkeleniyorum. Haksız mıyım sizce?

telgrafhanesanat